Niets is statisch aan deze kolkende Oedipe, maar de regie mist diepgang

Roodbruine klei, alles is ermee besmeurd in Oedipe. Op het podium staat een spectaculair grote galerij waarin de koorleden als terracotta reliëfs opgesteld staan, in vier rijen boven elkaar. Aanvankelijk staan ze in hun houding vastgebakken in een tableau vivant, maar algauw komen ze in beweging. En dan blijkt: niets is statisch aan deze kolkende Oedipe, de enige opera van de Roemeense componist George Enescu uit 1931.

Enescu werkte twintig jaar aan dit monumentale werk, dat zelden wordt gespeeld. Niet lang na de première brak de Tweede Wereldoorlog uit, waarna de wereld, dus ook de muziek, totaal veranderd was; de opera zou pas in 1956 weer opgevoerd worden. Regisseurs Alex Ollé en Valentina Carrasco van het Catalaanse theatergezelschap La Fura dels Baus haalden dit werk op uit de vergetelheid, met een productie die eerder in Brussel en Londen te zien was. Nu kan het Nederlandse publiek zien of Enescu’s opera, die in de boeken als meesterwerk staat genoteerd, die status waarmaakt.

Oedipe vertelt de bekende geschiedenis van de tragische held Oedipus, de Thebaanse koningszoon die door het lot beschikt werd om zijn vader te vermoorden en zijn moeder te huwen. Librettist Edmond Fleg schreef het verhaal als een (Franstalige) biopic, een psychologisch portret waarin alle episodes uit Oedipus’ leven, zoals overgeleverd in de Griekse tragedies, van geboorte tot dood bijeen zijn gebracht.

Enescu componeerde hierop uiterst gedetailleerde muziek, in een kleurrijk idioom dat balanceert op de grens van laatromantiek en modernisme. Met uitzinnige solo’s voor onder meer hobo en fluit, donkere glissando’s, kwarttonen en talloze chromatische wendingen versterkt hij de dramatiek van het verhaal. Maar het is ook weerbarstige muziek die immer lijkt voort te razen en nooit terugkijkt; soms verlang je naar een adempauze. Dirigent Marc Albrecht brengt niettemin alle mogelijke nuances omhoog in het Nederlands Philharmonisch Orkest, van intiem samenspel tot overdonderende climaxen.

Het drama wordt bijna volledig gedragen door de rol van Oedipe, weergaloos gezongen door de Deense bariton Johan Reuter. Het is dankzij hem dat Oedipe werkelijk mens wordt, van een onrustige jongeman tot een wat overmoedige koning en uiteindelijk, wijs geworden, een in zijn lot berustende blinde vader. Niet alleen zijn karakter, maar ook zijn stem maakt een ontwikkeling door – indrukwekkend hoe Reuter zich volledig vereenzelvigt met zijn rol. De cast is sowieso uitmuntend, met als tweede hoogtepunt de bas Eric Halfvarson als Tiresias, die chromatisch onheilspellend afdaalt tot de bodem.

De regie van Ollé en Carrasco, die bij de Nationale Opera eerder Faust en Il trovatore regisseerden, mist echter diepgang. De nadruk ligt op de hulpeloosheid van Oedipe, en daarmee van de mens. De mens denkt dat het leven maakbaar is – als klei – maar het noodlot is al beschikt. De tragiek van Oedipe is niet dat hij een fatale fout maakt, maar juist dat zijn handelingen niets kunnen veranderen. Ollé vertelde in interviews dat het kleimotief geïnspireerd is op een ecologische ramp waarbij ten westen van Boedapest in 2010 een miljoen kubieke meter giftige modder over het land werd uitgestort. Naar deze analogie lijkt hij te suggereren dat ecologische crises voorbeschikt zijn en dat de mens er geen invloed op heeft; een nogal dubieuze ideologie. De regie heeft meer van dit soort onderbestudeerde verwijzingen, zoals de voorspelbare divan van Freud in de tweede akte. Dat het leven niet maakbaar is, daarin zullen de regisseurs gelijk hebben, maar dat ontslaat niemand van de verantwoordelijkheid voor de inhoud.