Hoe leger het podium wordt, hoe dynamischer het spektakel van Ritratto aandoet ★★★★☆

Eindelijk is het zover, de echte wereldpremière van Ritratto. De tweede opera van Willem Jeths (61) werd het symbool van wegens corona afgezegde voorstellingen. De generale repetitie, op de dag van de afkondiging van de lockdown in maart, kon nog net worden opgenomen en werd door De Nationale Opera gestreamd.

Zeven maanden later mag het leven van de excentrieke Italiaanse markiezin Luisa Casati voor een livepubliek worden verbeeld. Dat doet de nagenoeg onveranderde cast, vol leden van de Nationale Opera Studio, woensdagavond met veel overgave. Schatrijk en met een opvallend uiterlijk, was Casati model en mecenas voor prominente kunstenaars, van fotograaf Man Ray tot schilder Kees van Dongen. Van haar eigen leven probeerde ze ook een kunstwerk te maken. Haar erfenis verbraste ze aan feesten, opzichtige kleding, exotische dieren en vereeuwiging te worden in een reeks portretten.

De Engelstalige eenakter speelt zich af in Luisa’s Venetiaanse paleis, aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Met een weelderig gezongen proloog verwelkomt bariton Martin Mkhize als haar dienaar Garbi de gasten op een gekostumeerd bal. Wat een kostuums! De creaties in grijstinten van modeontwerper Jan Taminiau lijken op sculpturen van smeedijzer. Samen met het decor, bestaand uit reusachtige doorzichtige sieraden, vormen ze een wonderlijke droomwereld.

En toch doet dit feest statisch aan. Dat Luisa gevangenzit in een feeërieke boomjurk is een mooie metafoor voor haar zelfbeeld als kunstwerk (ritratto is Italiaans voor portret). Maar de andere feestgangers lijken ook belemmerd in hun bewegingsvrijheid. Regisseur Marcel Sijm heeft in de Nationale Opera & Ballet een veel breder podium dan in maart bij Internationaal Theater Amsterdam, maar zit ook met coronaregels. De zangers moeten anderhalve meter afstand houden, zelfs tweeënhalve meter als ze zingen. Het maakt de choreografie wat eentonig.

Bovendien klinkt het Residentie Orkest, dat het Amsterdam Sinfonietta heeft vervangen, soms ingehouden. Walsen zwieren amper. Luisa’s minnaar, schrijver Gabriele d’Annunzio, krijgt een timide begeleiding bij zijn lyrische aria. Dit terwijl tenor Paride Cataldo, vol zingend met heerlijke open klinkers, de aanzwellende strijkers goed aankan. Niet alle solisten hebben zo veel volume en dirigent Geoffrey Paterson let goed op hen, maar soms mag hij wel wat decibels toevoegen. Dat doet hij gelukkig wel tijdens een parodie op een fascistische mars, uitstekend gezongen door bas-bariton Sam Carl als kunsttheoreticus Filippo Marinetti.

Als de meeste gasten vertrekken en de deurwaarders het paleis leegplukken, wordt het toneelbeeld soberder, maar de uitvoering in veel opzichten beter. Jeths maakt veelkleurig gebruik van de kamerorkestbezetting, met geestige citaten uit werken van onder anderen Verdi, Wagner en Richard Strauss. De beste muziek behoudt hij voor de solisten. Terwijl Luisa poseert voor haar minnares (schilderes Romaine Brooks), onthullen ze hun gedachten in een onthutsende, meesterlijk opgebouwde scene.

Sopraan Verity Wingate zet een bezeten, kwetsbare Luisa neer. Met indringende hoge noten die door merg en been gaan eist ze dat haar afgesneden lichaamsdelen in het schilderij worden verwerkt. Mezzosopraan Polly Leech is voortreffelijk als Brooks. Haar afschuw en verdriet nadat Luisa de daad bij het woord voegt, zijn bijna ondraaglijk intens.

Eigenlijk had de opera met dit muzikale en dramatische hoogtepunt kunnen eindigen. Hierin roept het heldere, poëtische libretto van Frank Siera vragen op over kunst als martelaarschap en uitbuiting. d’Annunzio verandert in een kannibaals, zelfzuchtig gedrocht, een symbool voor het kunstenaarschap als onschendbaar egoïsme. Maar dan volgt een ensemblescène met reflecties over de verhouding tussen kunst, fantasie en waarheid.

Een duidelijke filosofische conclusie blijft uit. Het stuk krijgt een ontroerend einde als Mkhize terugkeert, zonder zijn gouden centuriokostuum uit de proloog. Niet meer als een accessoire, maar als zichzelf, treurt Garbi samen met de altviolen om Luisa. Hij roept haar op ook zichzelf te zijn, in plaats van een object, maar zijn lied lost op in de stilte.